توهم دکتر پارناسوس - وبلاگ دوست

به گزارش وبلاگ دوست، فرانک مجیدی: نوشتن از فیلمی که 40 دقیقه اولش داشتم کوشش می کردم بفهمم داستان از چه قرار است، و بیشتر حواسم به ژنده پوشی و پوکی پارچه های لباس بازیگران بود واقعاً سخت است. بیشتر تری گیلیام را برای کارگردانی برادران گریم می شناسیم. اما شاید اگر آن اتفاق وحشتناک در میانه ساخت فیلم نمی افتاد، توهم دکتر پارناسوس فیلم بهتری می شد، شاید اگر هیث لجر نمی مرد…

در لندن و در زمان معاصر، گروه دوره گردی با شمایل قرن نوزدهمی با اجرای نمایش زندگی خود را می گذرانند، هرچند استقبال از کارهای آن ها بسیار اندک است. رهبر گروه، دکتر پارناسوس (کریستوفر پالمر) است که در نمایش ها ادعا می گردد مردی به سن تمام دنیاست. ادعایی که چندان اشتباه نیست زیرا دکتر پارناسوس بخاطر قراردادی که با شیطان (تام ویتس) بسته، فنا ناپذیر شده. او با دختر جوانش والنتینا (لی لی کول)، پسری جوان به نام آنتون (اندرو گارفیلد) و مردی ریزه نقش به نام پرسی (ورن ترویر) گروه را می گرداند. جالب ترین وسیله در تئاتر آن ها، آینه ای است که با عبور از آن می توان وارد دنیای خیال دکتر پارناسوس شد و ممکن است هرگز پیروز به خروج از آن نشد. پارناسوس همواره مست است. او سن دخترش را به دلایلی فاش نمی نماید، تا این که در قرارداد جدیدی که با شیطان می بندد، سر و کله مرد جوانی که گروه او را از روی طناب دار نجات داده، (هیث لجر) به زندگیشان باز می گردد، او گذشته اش را از یاد برده، اما حقیقت آن است که…

تا به حال، 562 فیلم و سریال با حضور کاراکتر شیطان ساخته شده که اولین آن ها، درسال 1896به نام دژ شیطان (Le Manoir Du Diable) بود. از روی ایده معروف رمان فاوست به قلم گوته، که داستان مردی است که روح خود را به شیطان می فروشد تا زندگی ابدی و قدرت بیابد، با همان نام فاوست، هم بیش از 30 فیلم ساخته شده. حتی تله تئاتری هم در ایران برای آن ساخته شده بود که شادروان جمیله شیخی نقش ممفیستو (شیطان) و پرویز پورحسینی در نقش فاوست ظاهر شده بودند. با این حال، تری گیلیام ایده و داستان فیلم را زاده فکر خود می داند.

فیلم توهم دکتر پارناسوس تقریباً هم زمان با کار تازه اکران شده تیم برتون، آلیس در سرزمین عجایب -به زودی مطلبی درباره این فیلم را هم در این وبلاگ می خوانید-، ساخته شد. تقریباً حدود یک ماه زودتر هم از آن اکران شد. فضای کلی کار، شباهت های زیادی به ماجرای سرزمین عجایب دارد، اما جلوه های ویژه فیلم تازه تیم برتون کجا و این فیلم کجا! جلوه های ویژه در بسیاری از بخش های فیلم، مثل افکت های ابتدایی ویدئوکلیپ های میانه و مقرون به صرفه قیمت است، کار نشده، زمخت و به نحو توهین کننده ای به بیننده، رو و بد بازیگر به محیط افزوده شده. شیطان فیلم که تام ویتس بازی می نماید، کوشش می نماید مرموز باشد، اما نیست. برترین بازیگر نقش شیطان که من دیده ام، و واقعاً توانست من را بترساند، ستاره ای درخشان به نام آل پاچینو در وکیل مدافع شیطان بود. سکانس آخر که دوست وکیل جوان ناگهان به شیطان تغییر قیافه می دهد، با آن لبخند مطمئنی که روی صورتش نشسته بود و حالت خاصی که زبانش را روی لب می کشید و زوج جوان را با نگاه بدرقه کرد، یادتان هست؟ در کمال تاسف متوجهتان می کرد که از نفوذ او گریزی نیست، یا آن سکانس داخل کلیسا که به مجسمه مسیح می نگرد، لبخند تمسخر آمیزی به او می زند و انگشت خود را در آب مقدس فرو می نماید، مو به تن بیننده راست می گردد. اما چیز تکان دهنده ای در کاراکتر ویتس نست، مخصوصاً که در سکانس آخر این فیلم هم تقریباً قرار بوده چیزی شبیه به سرانجام ماجرای وکیل مدافع شیطان ساخته گردد. این شیطان تازه، گاهی مواقع بلاهتش به شعور شیطان توهین می نماید!

اما با این حال چیزی که این فیلم را ناراحت کننده می نماید، مرگ هیث لجر است. بازیگری با اقیانوسی از استعداد که پیش از بازی در این فیلم، با ژوکری که در شوالیه تاریکی بازی کرد، همه را انگشت به دهان کرد. آخرین فیلم او، همه تواناییش نیست. خداحافظی بزرگی محسوب نمی گردد و اشکی از بیننده را در نمی آورد که چرا در این اوج، باید خداحافظی کند. با این حال، همه می دانند دیگر هیچ کس، به معنای واقعی نمی تواند ژوکر را بازی کند و دشمن بتمن، در واقع مرده است. به هر حال، تری گیلیام باید به گونه ای پروژه اش را به سرانجام می رساند، بنابراین او سه بازیگر سرشناس دیگر را هم برای نقش لجر در آن سوی آینه به کار دعوت کرد: جانی دپ، جود لاو و کالین فارل. کوتاه ترین نقش را دپ و طولانی ترین را کالین فارل بازی می نماید. با این حال، هیچکدام خوب نیستند. نه آن خوبی که همواره از آن ها انتظار می رود. از بین این سه نفر، بازی جانی دپ معمولی تر است، انگار سریع می خواسته برداشتش را بگیرد و برود. جود لاو هم از بقیه بهتر بود، و کالین فارل هم که در دل دیوانه نقش کوتاهی داشت، به میزان آن فیلم خوب نیست. کریستوفر پالمر در نقش مردی که روحش را به شیطان فروخته و همواره مست است، بیشتر روی اعصاب بیننده می آید. و لی لی کول خیلی لوس، و عروسکی برای کاراکتری است که لجر بازی می نماید و بُعد خاصی ندارد.

پس از مرگ لجر، سه بازیگر جانشین او تمام مبلغ قرارداد خود را به دختر دو ساله لجر، ماتیلدا، بخشیدند.

عقیده دارم توهم دکتر پارناسوس فیلمی است که بیننده یک بار آن را می بیند و در فهرست به یاد ماندنی هایش قرار نمی گیرد. اما برای احترام به آخرین کار هیث لجر فقید، همان یک بار باید تماشایش کرد.