هر آنچه درباره ایمنی درمانی سرطان باید بدانید! - وبلاگ دوست

به گزارش وبلاگ دوست، ازآنجاکه سیستم ایمنی بدن ما بسیار دقیق و حافظه مند کار می نماید، می توان با دست کاری هدفمند آن علیه سلول های سرطانی، این دقت و حافظه را به سمت درمان مؤثر و پایدار راهنمایی کرد.

عطیه کاشف*| پیشرفت تکنولوژی های زیستی و علم ژنتیک دنیای پزشکی را متحول نموده است. یکی از شاخه های پزشکی که بسیار از این تحولات بهره مند شده، انکولوژی (سرطان شناسی) است.

سرطان در اساس یک بیماری ژنتیکی است و هرچه دانش ما در زمینه ژنتیک و سازوکار های مولکولی این بیماری گسترش می یابد، به دنبال آن روش های درمانی هم دقیق تر و مؤثرتر می شوند؛ برای مثال در سال های اخیر ایمنی درمانی در سرطان، رشد و موفقیت چشمگیری داشته و برای اولین بار راه درمان هدفمند و دقیق بدخیمی را براساس یافته های مولکولی به جامعه پزشکی معرفی نموده است.

ایمنی درمانی فصل جدیدی از روش های مقابله با سرطان را در تاریخ پزشکی گشود و امروزه به قدری مقبولیت و معروفیت پیدا نموده که در کشور های پیشرو در علوم پزشکی هرساله سرمایه های تجاری، پژوهشی و ملی بسیاری به آن اختصاص می دهند.

در آمریکا ماه ژوئن را زمانی برای اطلاع رسانی عمومی دراین باره نامیده اند و مؤسسه تحقیقات سرطان در هر روز از این ماه به شرح و معرفی یک موضوع درباره ایمنی درمانی می پردازد؛ اما ایمنی درمانی چیست و چطور کار می نماید؟ دستکاری هدفمند و تقویت سیستم ایمنی بدن در جهت مبارزه با سرطان را ایمنی درمانی می گویند.

این کار به روش های مختلفی انجام می شود که به طور عمده عبارت اند از: آنتی بادی های هدفمند، واکسن های ضدسرطان، تزریق سلول های ایمنی مهندسی شده، ویروس های مهاجم به تومور، پروتئین های التهابی و محرک پاسخ ایمنی و تنظیم نماینده های کلیدی پاسخ ایمنی. ایمنی درمانی نمونه ای از درمان زیستی است؛ یعنی استفاده از سلول ها و سازوکار های طبیعی و تغییر آن ها در راستای رسیدن به هدف درمان.

ازآنجاکه سیستم ایمنی بدن ما بسیار دقیق و حافظه مند کار می نماید، می توان با دست کاری هدفمند آن علیه سلول های سرطانی، این دقت و حافظه را به سمت درمان مؤثر و پایدار راهنمایی کرد. در آلمان و سایر کشور های پیشرو در ایمنی درمانی، این روش ها به عنوان اولین خط درمان برای بسیاری از سرطان ها به کار می فرایند.

همچنین به عنوان روش ترکیبی و تکمیلی به همراه سایر روش های رایج (پرتودرمانی، شیمی درمانی و جراحی) به کار می فرایند، با این حال تمام بیماران به ایمنی درمانی جواب نمی دهند و کیفیت پاسخ به درمان هنوز در بین بیماران مبتلا به یک سرطان معین، ناهمگون و نامعین است و شناخت مکانیسم های مقاومت به درمان همچنان یکی از داغ ترین موضوعات تحقیقات علمی سرطان در دنیاست.

سابقه ایمنی درمانی به یک مشاهده علمی در اواخر 1890 میلادی برمی شود. یک جراح سرطان به نام دکتر ویلیام کالی دریافت که وقتی باکتری ها را به بافت سرطانی تزریق می نمایند، در بعضی از بیماران بهبودی حاصل می شود. این مشاهده البته در زمان دکتر کالی مورد توجه قرار نگرفت و فراموش شد، اما دخترش هلن کالی ناتس برای آنالیز و پژوهش بیشتر روی این یافته ها، پژوهشگاهی تأسیس کرد که تا به امروز فعال و پیشرو در پژوهش های علمی ایمنی درمانی سرطان در آمریکاست.

امروزه می دانیم که تزریق باکتری ها به بافت سرطانی باعث تحریک پاسخ ایمنی و ترشح پروتئین های التهابی و محرک ایمنی زایی در محل عفونت می شود که در مبارزه با سلول های سرطانی مؤثرند. از میان روش های رایج ایمنی درمانی در سرطان، دو روش متمرکز بر تنظیم نمایندگی کلیدی پاسخ ایمنی و به کارگیری سلول های ایمنی مهندسی شده، تا به امروز اقبال و موفقیت بیشتری یافته اند.

در سال 2018 جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی به دو پژوهشگر علمی که دو سازوکار تنظیم نمایندگی کلیدی پاسخ ایمنی به سرطان را شناسایی کردند، اهدا شد؛ جیمز آلیسون از دانشگاه تگزاس آمریکا برای شناسایی CTLA4 و تاسوکو هونجو از دانشگاه کیوتوی ژاپن برای شناسایی PDL1-PD1. فعال شدن سلول های ایمنی T. در گرو فعال شدن گیرنده های CTLA4 و PD-1 روی این سلول هاست و سلول های سرطانی با استفاده از آنتی ژن های خودی، از خودشان محافظت نموده و از فعال شدن واکنش ایمنی سلول های T. جلوگیری می نمایند.

این دو مکانیسم به بیان ساده سازوکار هایی از ایمنی طبیعی بدن هستند که سلول های خودی و سالم را از حمله ایمنی محافظت می نمایند، اما سلول های مهاجم و سرطانی از این سازوکار به نفع بقای خود و فرار از حمله سلول های ایمنی استفاده می نمایند. دارو هایی که به روش تنظیم نمایندگی کلیدی پاسخ ایمنی سرطان را بهبود می دهند، در واقع جلوی این مکانیسم محافظتی را می گیرند و کلید پاسخ ایمنی را برای حمله به سلول های سرطانی روشن می نمایند.

پژوهش های تازه نشان داده اند که پروفایل ژنتیکی بیماران می تواند در انتخاب روش درمانی یاری مؤثری باشد و تومور هایی با جهش های معین ژنتیکی به یک روش درمانی خاص بهتر جواب می دهند. در روش دیگری با به کارگیری سلول های ایمنی انطباق یافته، از سلول های ایمنی طبیعی بدن استفاده می شود که در محیط آزمایشگاه مهندسی می شوند تا برای حمله به آنتی ژن های خاصی روی سلول های سرطانی مجهز شوند.

سپس سلول های مهندسی شده به بدن بیمار تزریق می شوند و به طور دقیق و مؤثر با سرطان مبارزه می نمایند. البته ایمنی درمانی مانند هر روش دیگری عوارض جانبی ای هم دارد که در بین بیماران مختلف و در شرایط مختلف بسیار متفاوت اند.

به طور مثال واکنش های التهابی، خستگی و عوارض گوارشی ازجمله عوارض جانبی شناخته شده هستند؛ اما آنچه استفاده از ایمنی درمانی را با وجود عوارض جانبی و هزینه های بالای آن همچنان نسبت به روش های قدیمی درخور توجه و مقرون به صرفه می نماید، قدرت درمان اختصاصی و پایدارتر در بیماران است.

با اینکه دارو های متعددی برای ایمنی درمانی سرطان تا به امروز فراوری و وارد بازار جهانی شده اند، باید در نظر داشته باشیم که به کارگیری و پیگیری این روش درمانی به تخصص و سرمایه گذاری در حوزه سلامت ملی و بخش خصوصی احتیاج دارد. به نظر می رسد ما در ایران هنوز آمادگی تخصصی و مالی کافی برای بهره گیری از این روش ها را نداریم.

رئیس انجمن رادیوتراپی انکولوژی ایران سال گذشته در مصاحبه ای با ایرنا خبر از شروع آزمایشی ایمنی درمانی در بعضی مراکز پزشکی ایران داد؛ اما هنوز نمی دانیم چند درصد از بیماران سرطانی در ایران به این روش دسترسی دارند و چه برنامه های تحقیقاتی و اجرائی ای برای گسترش ایمنی درمانی سرطان در ایران در نظر گرفته شده است.

امید است که مردم ایران هم به زودی از دستاورد های نوین علمی در درمان سرطان بهره مند شوند و همراهی پژوهشگران علمی، متخصصان سرطان شناسی، ایمنی شناسی و ژنتیک پزشکی را در پیشرفت و شکوفایی ایمنی درمانی در ایران هم ببینیم.

* پژوهشگر ژنتیک مولکولی در دانشگاه علوم پزشکی بُن - آلمان