وقتی خدا ایران را نقاشی می کرد - وبلاگ دوست

به گزارش وبلاگ دوست، توده های به هم متصل از ستون های سنگی بلند و موازی، دهانه های آتشفشانی خاموش، گنبدهای نمکی زیبا، گسل ها و چین خوردگی های بزرگ و زیبا. یک سو دهانه های آتشفشان مانندی که از آنها گِل بیرون می ریزد و یک سو چشمه هایی معدنی با ترکیبات آهکی.

همه جا هستند؛ در شرق و غرب و شمال و جنوب و مرکز ایران. کمتر کشوری را می توان یافت که پدیده های زمین شناسی را این چنین متنوع در خود جا داده باشد. سرزمین ایران به خاطر موقعیت ویژه جغرافیایی اش، پدیده های گوناگون و کم نظیر زمین شناختی را در خود جای داده؛ پدیده هایی که می توان نام شگفتی های زمین شناختی ایران را بر آنها گذاشت. بعضی از این پدیده ها در جهان کم نظیر و بعضی هم بی همتا هستند.

گذشته از اینها، وجود این گوناگونی متنوع و گسترده در یک کشور، خود اتفاقی شگفت انگیز است. ایران در یکی از منطقه ها فعال زمین در گذشته و حال واقع شده است؛ در کمربند کوهزایی آلپ ـ هیمالیا و بعلاوه در محل تصادم و فشارش صفحه های قاره ای.

دو رشته کوه بزرگ ایران ـ زاگرس و البرز ـ از همین تصادم و فشارش ها پدید آمده و نقش بزرگی در شکل گیری اقلیم و چهره کنونی زمین در ایران داشته اند. دو چاله یا فروافتادگی پهناور به نام های بیابان لوت و دشت کویر هم که بزرگ ترین پهنه های بیابانی ایرانی را شکل داده اند، از دیگر عواملی هستند که بر چهره زمین شناسی ایران تاثیر گسترده ای گذاشته اند، حال آنکه خود نیز حاصل حرکات و فرایندهای زمین شناختی پیشین هستند. در سرزمین ایران می توان نمونه هایی از قدیمی ترین سنگ های تاریخ پیدایش زمین را یافت و همزمان به تماشای تولد زمین در بخش های دیگر سرزمین نشست.

در جاهایی از ایران که زمین در حال بالا آمدن و زایش است، می توان رکوردهای شگفت انگیز زمین شناسی جهان را برشمرد؛ بزرگ ترین آتشفشان میان قاره ای جهان، بزرگ ترین زمین لغزش جهان، گسترده ترین پهنه کلوتی، یکی از مرتفع ترین دریاچه های آب شیرین جهان و... به جرات می توان ادعا کرد که به جز تعداد اندکی از پدیده ها، همه گونه پدیده های زمین شناختی جهان را می توان در ایران یافت. زمین شناسان خارجی به ایران لقب بهشت زمین شناسی را داده اند؛ چراکه تمامی پدیده های زمین شناختی آن قابل مشاهده و تشخیص هستند. حال آنکه در بسیاری از نقاط جهان این پدیده ها به وسیله پوشش گیاهی یا یخ و برف از دید عموم پنهان شده اند.

در این نوشتار تلاش شده تا دیدنی ترین پدیده های زمین شناختی ایران مورد آنالیز قرار گیرند. جمع آوری تصاویر از این پدیده های شگفت انگیز و منحصربه فرد که هر کدام در یک سوی ایران قرار دارند کاری بسیار سخت است و مستلزم زمان زیاد که به خاطر سال ها کار و تحقیق مستمربه وسیله سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی میسر شده است.

لایه های گسلی رنگارنگ

پدیده های ساختمانی اگرچه بیشتر مورد توجه کارشناسان قرار می گیرند اما غیرمتخصص ها هم گاه محو زیبایی و عظمت آنها می شوند. گسل ها و چین خوردگی ها از این گروه عوارض هستند. هنگامی که اختلاف رنگ بین لایه های دربرگیرنده این عوارض زیاد باشد، نمود آنها بیشتر شده و تشخیص آنها آسان تر می گردد؛ مثل همین چین خوردگی و گسل خوردگی دیدنی که در کناره بزرگراه زنجان ـ تبریز است.

فرسایش مریخی

به اینها کوه های مریخی یا مینیاتوری می گویند. کوه های سفید رنگی در نواحی نزدیک چابهار، که آثار فرسایش روی لایه های نرم مارن منظرهی بسیار دیدنی پدید آورده است. نوع و جنس لایه های زمین و محل قرار گرفتن آنها در سرعت پیشرفت فرسایش و مقدار آن موثر است. به همین دلیل در بخش های ساحلی خلیج فارس و دریای عمان آثار فراوانی از فرسایش دیده می گردد.

نقاشی نمک

وجود بیش از 200 گنبد نمکی، ایران را به یکی از کشورهای استثنایی در جهان بدل نموده است. گنبدهای نمکی توده های بسیار بزرگ نمک هستند که به علت اختلاف وزن حجمی با لایه های دربرگیرنده و بعلاوه ویژگی الاستیک نمک، به طرف بالا و سطح زمین صعود می نمایند و هنگام آمدن قطعات فراوانی از لایه های عمیق زمین را با خود به بالا حمل می نمایند. تنوع رنگ در سنگ ها و کانی های گنبد نمکی فینو در شمال بندرعباس به خوبی در این تصویر معین است.

غولی از ماسه

این تصویر یک هرم ماسه ای غول پیکر در بیابان لوت است. تپه های ماسه بادی معروف ترین پدیده های بیابانی برای مردم هستند. این توده های بزرگ و گسترده شن و ماسه با رنگ و مقدار دانه های گوناگون در دو بیابان بزرگ ایران، لوت و دشت کویر با زیبایی چشمگیر پراکنده شده اند. پهنه ای که این تپه ها در لوت می پوشانند نزدیک به 10 هزار کیلومتر مربع است. براساس بعضی گزارش ها، بلندترین و بزرگ ترین هرم های ماسه ای جهان با بلندی نزدیک به 500 متر در بیابان لوت قراردارند.

پهنه کویر

گستردگی بی خاتمه، منظره بی نهایت و افق باز از ویژگی های شاخص پهنه های کویری هستند. کویر که بسیاری به اشتباه این کلمه را به همه دشت های بیابانی اطلاق می نمایند، منطقه ای گسترده و پست است که آب های جاری منطقه ها پیرامون به آن ختم شده و رسوبات خود را در آن محدوده برجای می گذارند. از آنجا که لایه های زیرین غیرقابل نفوذ هستند، بر اثر گرمای زیاد هوا، آب به سرعت تبخیر شده و رسوبات زیادی در پهنه کویر باقی می ماند و به تدریج سخت شده و یک سطح محکم و نفوذناپذیر پدید می آید. در تصویر، ترک های گِلی دشت کویر را پس از بارش باران می بینید.

گِل های دوست داشتنی

گِل فشان هـا بـرای گردشگـران بسیار قابل توجه هستند. ویژگی ظاهری آنها شباهت زیادی به آتشفشان ها دارد با این تفاوت که به جای مواد مذاب، از آن گِل خارج می گردد. گل فشان محلی است که روانه های گِلی به همراه گاز از درون زمین بیرون می آیند. این روانه ها در پیرامون حفره گل فشان تپه ای را می سازند که گاه بسیار بلند است. نمونه جالب این تپه ها همین گل فشان نپک در نزدیکی چابهار است.

انفجار آتشفشان

در ایران آتشفشان فعال وجود ندارد. اگرچه بعضی فعالیت های محدود را می توان در آتشفشان تفتان مشاهده کرد، اما این فعالیت ها در حدی نیست که آن را یک آتشفشان فعال بدانیم. در عوض، دهانه های آتشفشان های قدیمی در نقاط مختلف ایران پراکنده اند و از پدیده های دیدنی به شما می روند. در منطقه راین کرمان، 14 دهانه آتشفشانی انفجاری وجود دارد که تا مدت ها تصور بر این بود که این دهانه ها بر اثر برخورد شهاب سنگ ها با زمین به وجود آمده اند.

چین و شکن زمین

بعضی از پدیده های ساختمانی ایران، نه تنها در ایران بلکه در جهان کم نظیرند. تصاویر مربوط به این پدیده ها که به وسیله نگارنده در کنفرانس های بین المللی در کشورهای گوناگون نشان داده شده موجب همهمه و ابراز احساسات و تعجب حضار شده است. نمونه اش هم همین منظره شگفت انگیز و بی همتا از چین خوردگی نزدیک گرمسار.

شهر خیالی لوت

کلوت ها معروف ترین پدیده های بیابان لوت هستند. این عوارض شامل تپه های کشیده، طولانی، هم راستا و از جنس مواد رسوبی هستند که در میان آنها گذرگاه های کانال مانندی با همان راستا شکل گرفته اند. بیشتر پژوهشگران نقش فرسایش بادی و آبی را باعث به وجود آمدن کلوت ها می دانند. یکی از دیدنی ترین آنها شهر خیالی لوت است که از دوردست همچون شهری بزرگ و ویران به نظر می رسد. جاده شهداد به ده سلم از میان بخشی از کلوت های لوت می گذرد و چشم مقدارای شگفت انگیزی به رخ عابران می کشد.

چشمه هزار رنگ

چشمه های تراورتن ساز گونه ای از چشمه های معدنی هستند که آب آنها دارای مقادیر زیادی ترکیبات آهکی (کربنات کلسیم) است. وقتی آب به سطح زمین می رسد با تغییراتی مثل کاهش فشار محیط و تغییر دما روبه رو می گردد و آهک خود را به صورت رسوب برجای می گذارد. با گذشت زمان، حجم و گستره این رسوبات افزایش یافته و شکل های جالبی پدید می آورند. وجود ترکیباتی مانند آهن و گوگرد در آب این چشمه ها موجب رنگارنگ شدن رسوبات آنها می گردد. تصویر، گوناگونی رنگ در چشمه ای تراورتن ساز در نزدیکی سلماس را نشان می دهد.

منشورهای سنگی

سرد شدن توده های آذرینی که به نزدیکی سطح زمین رسیده اند و انقباض آنها، موجب ایجاد این ساختار ویژه می گردد. این توده ها که در زیرزمین تشکیل می شوند و بر اثر فرسایش، عملکرد گسل یا بریده شدن زمین به وسیله رودخانه، پدیدار می شوند، منشورهای بازالتی نام دارند؛ توده ای به هم متصل از ستون های سنگی بلند و موازی و با سطح مقطعی معمولا شش ضلعی. مثل همین منشورهای بازالتی در نزدیکی بیرجند.

دیدنی های فرسایش

فرسایش، اشکال و ریخت های عجیب و غریبی در لایه های گوناگون زمین پدید می آورد که همیشه از دیدنی ترین پدیده های زمین شناختی به شمار می رفته اند. در تصویر بالا فرسایش و پدیدار شدن منظره ها چشمگیر در حاشیه رود کارون را می بینید و تصویر پایین یکی از دیدنی ترین منطقه ها قشم را نشان می دهد؛ تنگه چاهکوه که نمونه ای زیبا از آثار فرسایش است.