آشنایی با گونه های پرندگان ایران - وبلاگ دوست

به گزارش وبلاگ دوست، گونه های پرندگان ایران

در مجله خبرنگاران و اینجا، فهرستی از انواع گونه های پرندگان ایران که در فهرست مربوط به آن ثبت شده است را معرفی می کنیم. پرنده های ایرانی در مجموع شامل 534 گونه می باشد که دو نوع آن اندمیک هستند، سه پرنده به وسیله انسان ها معرفی شده اند و چهارده گونه آن ها نادر هستند. یکی از گونه های ذکر شده در ایران کاملاً منقرض شده است و دیگر در این شمارش به حساب نمی آید. 19 گونه دیگر نیز در فهرست پرندگان و گونه های در حال خطر قرار دارند. مسلماً به علت افزایش سفر و تورهای طبیعت گردی و پرنده نگری در ایران، آشنایی بیشتر با گونه های پرندگان ایران می تواند راهنمای شناختن سرزمینمان ایران باشد.

نحوه دسته بندی گونه های پرندگان

این اصطلاحات طبقه بندی شده در این فهرست (معین و توالی دسته ها، خانواده هاو گونه ها) و نامگذاری آن ها (نام رایج و نام علمی) از فهرست کنوانسیون کلمنت پرندگان جهان (the conventions of The Clements Checklist of Birds of the World) ،نسخه ویرایش شده ششم برداشته شده است. برچسب های زیر برای معین کردن چندین دسته استفاده شده است. گونه های بومی که معمولاً دیده می شوند در هیچ یک از این دسته ها قرار نمی گیرند.

• گروه (A) یا تصادفی: گونه ای است که به ندرت یا به طور تصادفی در ایران مشاهده می گردد.
• گروه (E) یا اندمیک: گونه ای که تنها در ایران دیده شده و یافت می گردد.
• گروه (I) یا معرفی شده: گونه ای است که به عنوان یک گونه، مستقیم یا غیرمستقیم از اقدامات انسانی در ایران معرفی شده است
• گروه (EX) یا نابود شده: گونه ای است که دیگر در ایران مشاهده نمی گردد اما ممکن است این گونه در منطقه ها دیگر جهان و کشورهای دیگر وجود داشته باشد.
• گروه (X) یا منقرض شده: گونه یا گونه هایی است که دیگر در جهان وجود ندارند.

تنوع آب و هوایی ایران علت تنوع زیستی پرندگان

ایران به رغم اینکه بخش بزرگی از این کشور دارای آب هوای خشک و نیمه خشک است، باز هم گونه های پرندگان ایران بسیار غنی و متنوع است. این تنوع را می توان در هشت گونه بزرگ زیستگاه آن مشاهده کرد:

• منطقه بیابانی و نیمه بیابانی

محیط بیابانی ایران که در سرتاسر حوضه بیابان مرکزی از ناحیه جنوب تهران تا بیابان های وسیع دشت کویر و دشت لوت گرفته تا ادامه آن به سمت حوضه جازموریان در بلوچستان مرکزی و به طور محلی، دامنه های ساحلی جنوبی از شمال غرب خوزستان تا بلوچستان را شامل می گردد. گونه های پرندگان ایران که در این منطقه ها یافت شده اند با عنوان های علمی زیر نام برده می شوند که عبارتند از هوبارا مرغ دریایی :Hustra Bustard Chlamydotis undulata ،چکچک ابلق سفید (چکچک دم سفید) با نام علمی Oenanthe monacha و چکاوک نوک دم سیاه (چکاوک سر دم سیاه) با نام علمی Ammomanes cincturus، چکاوک هدهدی با نام علمی Hoopoe Lark Alaemon alaudipes، سسک بیابانی آسیایی (Desert Warbler Sylvia nana)، چکچک بیابانی (Hooded Wheataer Oenanthe deserti) و چکچک ابلق سفید (چکچک دم سفید) با نام علمی Oenanthe monacha و سهره صورتی (Trumpeter Finch Rhodopechys githaginea).

• استپ نیمه خشک

بخش عمده ای از سطح زمین ایران پوشیده از گیاهان استپی است که تحت تأثیر بوته های خار Artemisia habaalba است. گونه های پرندگان ایران که در این ناحیه یافت می گردد شامل: سارگپه پابلند (Long-legged Buzzard Buteo rufinus)، باشه (دلیجه معمولی) با نام علمی Common Kestrel (Eurasian Kestrel)، باقرقره (کوکر) شکم سیاه (Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis)، سبزقبا (European Roller Coracias garrulus)، زنبور خوار (زنبور خور معمولی) با نام علمی European Bee-eater Merops apiaster، گونه های متنوعی از چکاوک ها شامل چکاوک کاکلی با نام انگلیسی the ubiquitous Crested Lark Galerida cristata، چکچک دشتی Isabelline Wheatear Oenanthe isabellina و زردپره سرسیاه (Black-headed Bunting Emberiza melanocephala).

• کوهستان های بلند

کوه های البرز، زاگرس و بالاترین قله های کوهستانی در استان های آذربایجان، خراسان، کرمان و بلوچستان از گونه های پرندگان کوهستانی معمولی را شامل می شوند. این گونه ها در سرتاسر کوه های بلند در اروپای غربی تا هیمالیا پراکنده شده اند. نام این گونه ها را به همراه نام رایج و نام علمی در ادامه نام می بریم.

کبک دری در جدول بالا، گونه ای است که در کوهستان های ترکیه و ایران، مخصوصاً در قلل و نقاط مرتفع البرز و زاگرس یافت می گردد.

• جنگل ها و منطقه ها جنگلی

اگر چه جنگل ها و منطقه ها جنگلی ایران مقدار ای محدود دارند، اما منطقه ها جنگلی ایران پر از گونه های پرندگان ایران است که به سختی می توان تفاوتی بین این جنگل ها با جنگل های جنگل مرکزی اروپا پیدا کرد. گونه های معمول پرندگان در این جنگل ها شامل:

و گونه های متنوعی از توکا، چرخ ریسک و سهره می باشد. منطقه ها خشک تر دارای درختان پراکنده بلوط در نواحی غربی زاگرس دارای آب و هوای مشابه مدیترانه ای بوده و شامل گونه هایی مانند دارکوب سوری (دارکوب باغی)، سنگ چشم پیشانی سفید، چکچک گوش سیاه و زردپره صخره ای (زردپره کوهی) می باشند.

حتی در منطقه ها خشک تر شرقی زاگراس همچون کوه های کرمان و کوه های جدا شده در شمال بلوچستان، تنها تعداد انگشت شماری از گونه های پاله آرکتیک غربی دیده می گردد. گونه های پرندگان ایران که در این منطقه ها دیده شده اند، مخلوطی از گونه های خاورمیانه است. که در جدول یر نام برده می شوند. در نهایت، در سراسر کوه های دورافتاده ایران، هنوز درختان خوب کاج جنگلی وجود دارد که دارای گونه های متعددی از قبیل سهره پیشانی سرخ و در شمال شرقی سهره سیاه یافت می گردد.

چطور پرندگان را بشناسیم؟

پرنده نگری با اینکه یکی از تفریحات محبوب در جهان است اما در ایران چند سالی بیش نیست که رایج شده و طبیعت دوستان زیادی را به خود جذب نموده است. یکی از مهمترین مسائلی که در رابطه با پرنده نگری وجود دارد این است که چطور باید گونه پرنده را تشخیص دهیم. این کار آنقدرها هم که به نظر می رسد سخت و سخت نیست، بلکه بسیار آسان و البته هیجان انگیز است.

اولین موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید این است که ظاهر پرندگان را به دقت آنالیز کنید. برای اینکار می توانید از دوربین های شکاری بهره ببرید و زمانی که پرنده روی شاخه، سیم، زمین و هرجای دیگری نشسته باشد، آن را به دقت نگاه کنید. شما در پرنده نگری باید بسیار آرام و ساکت رفتار کنید زیرا هر گونه صدایی حواس پرنده ها را پرت می نماید. پس در نهایت این دو کار را باید انجام دهید: ساکت بنشینید و معینات ظاهری پرنده را به دقت مشاهده کنید.

دومین موردی که برای شناسایی پرندگان مهم است، دانستن رفتار آن هاست. رفتارشناسی پرندگان موضوع مهمی است که حتما باید به آن توجه کنید. مثلا اینکه دارکوب جهش های کوتاه دارد و با تکیه به دم بالا می رود، یا اینکه دم جنبانک مدام در حال تکان دادن دم خود است. البته هیچ کس انتظار ندارد که در ابتدا همه این رفتارها را یاد گرفته و تشخیص دهید، اما مطمئن باشید با صبر و حوصله و به مرور زمان همه این رفتارها و شکل های ظاهری پرندگان ایران را خواهید شناخت.

مهاجرت پرندگان

از میان پرندگان ایران حدودا 100 گونه وجود دارند که به اصطلاح پرندگان مهاجر هستند و بیشتر در زمستان در ایران دیده می شند. این پرندگان از منطقه ها مختلف و خاصی عبور می نمایند. برای مثال بعضی از آن ها از منطقه توندرا، بعضی از منطقه تائیکا و گروهی نیز از سمت سیبری به ایران می آیند. این پرندگان گاهی در تمام طول زمستان در ایران باقی می مانند و بعضی از آن ها نیز چند هفته ای در ایران هستند و سپس سفر بعدیشان را به منطقه های مانند آفریقا یا هند آغاز می نمایند.

عکاسی از پرندگان

یکی از دوست داشتنی ترین فعالیت هایی که برای پرنده نگران مهم است، عکاسی از پرندگان خواهد بود. شاید به نظرتان عکاسی از این موجودات پرجنب و جوش کمی صخت باشد، اما با رعایت چند نکته می توانید به راحتی از آن ها عکس بگیرید.

• همواره آماده باشید: اولین نکته این است که باید همواره آماده باشید. زمانی که به تماشا پرنده ها می روید، باید تمام حواستان را به آن ها داده و دوربین خود را آماده نگه دارید. اگر تجهیزات بیشتری نظیر سه پایه دارید، حتما از قبل آن ها را تنظیم کنید تا وقتی پرنده مورد نظر خود را دیدید دیگر نگران سرهم کردن وسایلتان نباشید.
• پرنده خود را بشناسید: وقتی ظاهر و رفتار پرنده ها را بشناسید، عکاسی کردن از آن ها راحتتر است. مثلا می دانید که پرنده مورد نظر شما تنها در نقطه های بلند می نشیند و یا اینکه بیشتر علاقه به راه رفتن روی چمن ها دارد. به این صورت می دانید که پرنده چه رفتاری از خود نشان خواهد داد و سورپرایز نمی شوید!
• آرام و ساکت باشید: همانطور که گفتیم، یکی از اصول مهم پرنده نگری این است که بی سر و صداترین موقعیتی که می توانید را بسازید. پرنده ها شاید به رنگ حساسیت کمتری نشان دهند تا اینکه شخصی را با حرکات سریع ببینند و یا صدای بلند بشنود.
• حواستان به آب و هوا باشد: موضوع اینجاست که پرندگان در شرایط آب و هوایی مختلف، رفتارهای گوناگونی دارند. مثلا اگر هوا گرم باشد، به سمت منطقه ها سایه دار و خنک می گردند و یا اگر باران شدید ببارد، ترجیح می دهند که پرواز ننمایند و در جایی امن باقی بمانند.

• موقعیت خود را با توجه به پرنده تنظیم کنید: این موضوع یعنی اینکه باید بدانید از چه پرنده ای عکس می گیرید و این پرنده در چه مکان هایی قرار می گیرد. مثلا اگر پرنده مورد نظرتان روی ساحل و یا سطح دریا دیده می گردد، باید موقعیت خود را نشسته و یا به گونه ای تنظیم کنید که به راحتی بتوانید از او عکاسی کنید.
• زمان مناسب را بشناسید: پرندگان ایران بیشتر در طول روز فعالیت می نمایند که می توان گفت که اوج فعالیت آن ها 3 ساعت پس از طلوع آفتاب است. اما اگر در پی نور مناسب می شد، به اعتقاد بیشتر عکاسان دو ساعت قبل از غروب آفتاب و دم صبح می تواند برترین نوری باشد که می توانید از پرندگان عکاسی کنید.

• تجهیزات مناسب عکاسی: اگر قرار است که دوربین عکاسی مخصوص خود را داشته باشید تا با آن از پرنده ها عکس بگیرید، یک قدم از دیگر پرنده نگران جلوترید! شما می توانید دوربین هایی با زوم بالا انتخاب کنید و به این موضوع نیز توجه کنید که دوربین مورد نظر شما، لرزشگیر دست داشته باشد که وقتی روی پرنده مورد نظر خود زوم نموده اید، بدون اینکه عکستان تار گردد، یک تصویر واضح را از پرنده ثبت کنید.
• در پی آب بشد: بیشتر پرندگان ایران و البته همه پرندگان در ساعات گوناگونی به سمت گودال های آبی، رودخانه ها و … می فرایند تا بتوانند آب بنوشند. پس می توان گفت که برای اینکه پرنده مورد نظرتان را راحتتر پیدا کنید، در پی آب باشید.